सहकारी बँक म्हणजे काय ? सहकारी बँकेचे प्रकार, सहकारी बँकेचे कार्य – Co-operative Bank information in Marathi ,नमस्कार मित्र मंडळी!!! आपण या लेखात सहकारी बँके बद्दल संपूर्ण माहिती जाणून घेणार आहोत.सहकारी बँक काय असते,सहकारी बँकेचे प्रकार कोणकोणते आहेत, त्याचे उद्देश कोणकोणते आहेत,प्राथमिक सहकारी शाखा समिती, केंद्रीय सहकारी बँक याबद्दल संपूर्ण माहिती जाणून घेणार आहोत.
भारतामध्ये सहकारी बँकेच्या यशामागे वित्तीय समावेशन (Financial Inclusion) चा एक महत्वपूर्ण स्थान आहे. या बँकेच्या प्रवेश मध्ये सहजतेने ग्रामीण भारताला अधिक सशक्त बनविले. आज आपण या लेखाच्या माध्यमातून माहीत करून घेऊ की सहकारी बँक म्हणजे काय को-सहकारी बँकेचे प्रकार, सहकारी बँकेचे कार्य – Co-operative Bank information in Marathi
सहकारी बँक म्हणजे काय – Co-operative Bank information in Marathi
सहकारी बँक लहान आर्थिक संस्थान असते, जे शहरी आणि ग्रामीण अशा दोन्ही क्षेत्रांमध्ये लहान व्यवसायांना कर्ज देण्याची सुविधा प्रदान करतात. हे रिझर्व बँक ऑफ इंडिया (RBI) च्या अंतर्गत काम करते.ही बँकिंग रेगुलेशनट ॲक्ट 1949 आणि बँकिंग लॉ 1965 च्या अंतर्गत येते.
सहकारिता आपल्या इच्छेतून समाविष्ट झालेल्या व्यक्तींची कार्य आहे, त्यामुळे ते आपल्या शक्तीचा उपयोग परस्पर व्यवस्थापन च्या अंतर्गत करतात.
इंटरनॅशनल लेबर ऑरगॅनिझम अनुसार सहकारी बँक आर्थिक दृष्टीतून कमकुवत व्यक्तींचे संघटन असते ज्याच्या अंतर्गत समान अधिकार व जबाबदारी यांच्या आधारे सदस्य लोग स्वेच्छेने काम करतात.
सहकारी बँकेचे प्रकार – Types Of Cooperative Bank In Marathi
सहकारी बँकेचे मुख्यता चार प्रकार पडतात ते खालीलप्रमाणे:
- प्रायमरी कॉपरेटिव बँक (Primary Cooperative Bank)
- सेंट्रल को-ऑपरेटिव बँक (Central Cooperative Bank)
- प्रोविन्शियल कॉपरेटिव बँक (Provincial Cooperative Bank)
- लँड डेव्हलपमेंट बँक (Land Development Bank)
प्राथमिक सहकारी क्रेडिट समिती – Primary Cooperative Credit Society In Marathi
प्राथमिक सहकारी क्रेडिट समिती याला प्राथमिक सहकारी बँक असेही म्हटले जाते. एका गावात, शहराच्या क्षेत्रात कमीत कमी दहा व्यक्ती मिळून बनवू शकते. सदस्यांची संख्या जास्तीत जास्त 100 असू शकते. समितीला सहकारी समिती मध्ये रजिस्ट्रेशन करावे लागते. ही समिती कोणत्याही एका गाव अथवा शहरासाठी असते आणि त्या क्षेत्रात राहणारे लोक याचे सदस्य असू शकतात.
समित्यांचे भांडवल सदस्यपासून प्रवेश शुल्क घेऊन, त्यांना शेअर्स विकून अथवा त्यांच्याकडून राशी जमा करून, मध्यवर्ती आणि प्रांतीय बँका सरकारकडून पर्स घेऊन प्राप्त केल्या जाते.
केंद्रीय सहकारी बँक – Central Cooperative Bank In Marathi
कोणत्याही तहसील, जिल्हा किंवा विशेष क्षेत्राची सर्व सहकारी समित्यांचे आर्थिक व्यवस्थापनासाठी एक केंद्रीय सहकारी बँक असते. ही बँक शहरात असतात.या बँकांचे सदस्य प्राथमिक समिती आणि इतर व्यक्ती असतात. याची जबाबदारी लिमिटेड असते. ही बँकव्यापारी बँकांचे कार्य करते,
जसे की जनता कडून रुपये जमा करणे आणि कर्ज देणे, चेकची रक्कम वसूल करणे, सिक्युरिटीचा खरेदी आणि विक्री करणे, मौल्यवान वस्तूंना सुरक्षित ठेवणे इत्यादी. परंतु या बँकेचा मुख्य उद्देश प्राथमिक समित्यांना आर्थिक मदत देणे आहे.
प्रांतीय सहकारी बँक – Provincial Cooperative Bank In Marathi
प्रांतीय सहकारी बँक कोणत्याही प्रांत अथवा राज्य च्या सर्व सेंट्रल बँकेचे संघटन करते. याचा मुख्य उद्देश सेंट्रल बँकला आवश्यकता पडल्यावर आर्थिक मदत देणे असते. या बँकेचे संबंध रिझर्व बँक ऑफ इंडिया याच्याशी असतो जे की वेळोवेळी आर्थिक मदत देते. ही बँक आपल्या कार्यरत भांडवलाला शेअर विक्री पासून जमा स्वीकार करून व्यापारी बँक हे स्टेट बँकेतून प्राप्त करते.
या बँकेचे गंठण वेगवेगळ्या राज्यात वेगवेगळे आहे. जसे कि मद्रास आणि बिहार मध्ये या बँकेची सदस्यता केवळ केंद्रीय बँकांत पर्यंत मर्यादित आहे, तर बंगाल आणि पंजाब मध्ये याची सदस्यता व्यक्ती आणि सहकारी समिती या दोघांसाठी खुली आहे.
भुमी विकास बँक – Land Development Bank In Marathi
शेतकऱ्यांची दीर्घकालीन आर्थिक आवश्यकताची पुरवठा करण्यासाठी भुमी विकास बँक ची स्थापना केली गेली आहे.ही बँक शेतकऱ्यांना जमीन खरेदी करणे, जमिनीवर कायम सुधार करणे अथवा जुन्या कर्जांची पेमेंट करणे इत्यादींसाठी दीर्घकालीन लोन व्यवस्था करते.भुमी विकास बँकेला भूमी बंधक बँक असेही म्हटले जाते.
हे शिखर जमीन विकास बँक आहे जो जिल्हा स्तरावर स्वतः आपली शाखांद्वारे सरळ आपल्या उपक्रमाला पार पाडते.
भारतातील पहिली सहकारी बँक –
गुजरातमधील वडोदरा शहरात स्थित Anonyya Co-operative Bank Limited (ACBL) ही भारतातील पहिली सहकारी बँक आहे.
भारतातील 10 महत्त्वाच्या सहकारी बँका
सहकारी बँक | स्थापना वर्ष (स्थापना वर्ष) |
सारस्वत सहकारी बँक लिमिटेड। | 1918 |
कॉसमॉस सहकारी बँक लिमिटेड | 1906 |
शामराव विठ्ठल सहकारी बँक | 1906 |
अभ्युदय सहकारी बँक लिमिटेड। | 1964 |
भारत सहकारी बँक (मुंबई) लिमिटेड | 1978 |
ठाणे जनता सहकारी बँक | 1972 |
पंजाब और महाराष्ट्र सहकारी बँक | 1984 |
जनता सहकारी बँक | 1949 |
कालूपुर सहकारी बँक | 1970 |
एनकेजीएसबी सहकारी बँक | 1917 |
सहकारी बँकेचे कार्य
- ग्रामीण वित्त आणि मायक्रो फायनान्ससाठी.
- मध्यस्थ आणि सावकारांच्या पिळवणुकीतून सर्वसामान्य नागरिकांची सुटका करणे.
- देशातील शेतकरी आणि गरिबांची सामाजिक-आर्थिक स्थिती सुधारणे, त्यांना स्वस्त दरात कर्ज उपलब्ध करून देणे.
- ग्रामीण भागातील गरजू लोकांना आणि शेतकऱ्यांना आर्थिक मदत करणे.
- ग्रामीण आणि शहरी दोन्ही भागात लघुउद्योग आणि स्वयंरोजगार कार्यात गुंतलेल्या लोकांना वैयक्तिक आर्थिक सेवा प्रदान करणे.
सहकारी बँकेचे फायदे – Advantage Of Cooperative Bank In Marathi
- या नोंदणी खूप सोपे आहे याला कोणतीही कायदेशीर औपचारिकताहिला जाऊ शकते.
- एक व्यक्ती कोणत्याही वेळी सदस्य बनू शकतो आणि आपले शेअर्स ला परत करून कोणत्याही वेळी सदस्यता सोडू शकतो.
- कोणत्याही सदस्याची मृत्यू, दिवाळखोरी, वेडेपणा किंवा कायमचे अपंगत्व पासून त्यावर कोणताही प्रभाव पडत नाही.
- इथे पैसे कमी व्याजदरावर मिळते, ज्यामुळे SHG सहजतेने चालवता येते.
- यामध्ये सर्व सदस्य जवळ-पासचे असतात, ज्यामुळे ते पैसे घेऊन पळू शकत नाही ज्यामुळे Non-Performing Assets (NPA) होण्याचा धोका नाही.
सहकारी बँकेचे नुकसान – Disadvantage Of Cooperative Bank In Marathi
सरकारी बँकेमध्ये खालील दोष आढळतात
1.सरकारी हस्तक्षेप
सरकार या बँकांवर अनेक प्रकारे नियंत्रण ठेवते. त्यामुळे लोक त्यांना सहकारी बँका ऐवजी सरकारी बँक समजू लागले.
2.कार्यरत भांडवलाची कमतरता
बाहेरील लोक या बँकेचे फार कमी शेअर्स खरेदी करतात, त्यामुळे त्यांच्या भांडवलाचे स्त्रोत कमी आहेत आणि ते शेतकऱ्यांना जास्त कर्ज देऊ शकत नाहीत .
3.खराब क्रेडिट सिस्टीम
कर्ज देण्यापूर्वी या बँकेचे कर्मचारी विनाकारण अनेक प्रक्रिया पार पाडतात, त्यामुळे शेतकऱ्यांना अडचणींचा सामना करावा लागतो. त्यांना इतर बँकांच्या सहारा घ्यावा लागतो.
4.उच्च व्याजदर
या बँका उच्च व्याजदराने कर्ज देतात, त्यामुळे त्यांचा खरा लाभ शेतकऱ्यांना मिळत नाही.
5.व्यवस्थापनातील अकार्यक्षमता
या बँकेचे कर्मचारी सुशिक्षित असूनही अननुभवी आहेत.अकार्यक्षम व्यवस्थापनातून अनियमितता जन्माला आली असून तत्वांची अवहेलना केली जात आहे.
- बँक म्हणजे काय व्याख्या ? बँकेचे कार्य – बँकेचे प्रकार
- पेमेंट बँक म्हणजे काय असते ? पेमेंट बँकेचा उद्देश्य , पेमेंट बँकेचे कार्य
- चेक म्हणजे काय ? चेकचे किती प्रकार आहेत – चेक कसे कार्य करते
- विकास बँक म्हणजे काय ? विकास बँकेचे कार्य
- शेड्युल बँक म्हणजे काय ? शेड्यूल बँकेचे कार्य
विदेशी बँक म्हणजे काय ? विदेशी बँकेची भूमिका , विदेशी बँकेची नावे
सहकारी बँक म्हणजे काय ? सहकारी बँकेचे प्रकार, सहकारी बँकेचे कार्य
व्यापारी बँक म्हणजे काय आहे ? व्यापारी बैंकांची कार्ये, व्यापारी बँकेचे प्रकार