व्यापारी बँक म्हणजे काय आहे ? व्यापारी बैंकांची कार्ये, व्यापारी बँकेचे प्रकार , महत्त्व , व्यापारी बँकेची सूची – Commercial Bank Information In Marathi

व्यापारी बँक म्हणजे काय आहे ? व्यापारी बैंकांची कार्ये, व्यापारी बँकेचे प्रकार , महत्त्व , व्यापारी बँकेची सूची – Commercial Bank Information In Marathi – नमस्कार मित्र मंडळी!!! आपण या लेखात व्यापारी बँकेबद्दल जाऊन घेणार आहोत. व्यापारी बँक नेमके काय असते, 

त्याचे कोणकोणते प्रकार आहेत याची संपूर्ण माहिती जाणून घेणार आहोत. बँक काय असते हे तर तुम्हाला माहीतच असेल परंतु तुम्हाला बँकेचे वेगवेगळे प्रकार आणि त्यामधून आर्थिक संघटन ला मजबूत बनवणारे व्यापारिक बँकेबद्दल माहिती आहे का? माहिती नसेल तर या लेखाच्या माध्यमातून जाणून घेऊया.

सर्वसाधारणपणे, “बँक” म्हणजे पैशांचा व्यवहार करणारी संस्था. परंतु आधुनिक युगात बँक विविध कार्ये करते. यामुळेच त्यासाठी कोणतीही एकच व्याख्या देणे हे खरोखरच अवघड काम वाटते. तसे, बँकेची व्याख्या करण्यासाठी अनेक अर्थतज्ञांनी (विद्वानांनी) स्वतःच्या वतीने अनेक व्याख्या दिल्या आहेत. या अंकात काही मान्यवर विद्वानांनी दिलेल्या काही प्रमुख व्याख्या जाणून घेऊया- व्यापारी बँक म्हणजे काय आहे ? व्यापारी बँकेचे प्रकार , महत्त्व , व्यापारी बँकेची सूची – Commercial Bank Information In Marathi

व्यापारी बँक म्हणजे काय आहे ?  – Commercial Bank Information In Marathi

व्यापारी बँकेला व्यवसायिक बँक आणि  वाणिज्य बँक देखील म्हटल्या जाते. व्यापारी बँक त्या बँकांना म्हटले जाते,ज्याचे मुख्य कार्य जनता च्या पैशाला सुरक्षित जमा करणे आणि गरजू लोकांना त्यांच्या आवश्यकतेनुसार वेगवेगळ्या प्रकारचे लोन प्रदान करणे आहे. व्यापारी बँक लोकांच्या पैशांना  जमाच्या स्वरूपात स्वीकार करते आणि आवश्यकता भासल्यास त्यांना कर्जाच्या स्वरूपात उधार देते.

 व्यापारी बँक आधुनिक आर्थिक संघटनांमध्ये महत्वपूर्ण भूमिका बजावते. या प्रकारच्या बँकांना मुख्य रूपाने लाभ  कमविण्याच्या उद्देशाने बनविले जाते. व्यापारी बँकेच्या कार्याला आरबीआय ( Reserve Bank Of India) द्वारा नियंत्रित केले जाते.

व्यापारी बँकांचे महत्त्व काय?

व्यापारी बँका बचत सुविधा देतात. अशा प्रकारे लोकांमध्ये काटकसर आणि मेहनतीच्या सवयींना प्रोत्साहन दिले जाते. ते त्यांच्या ठेवींद्वारे समाजाचे निष्क्रिय भांडवल गतिमान बनवतात आणि उत्पादक कामासाठी उपलब्ध करून देतात.

आर्थिक विकास हा आर्थिक संसाधनांच्या वापरापासून भांडवल निर्मितीकडे वळवण्याच्या प्रक्रियेवर अवलंबून असतो, म्हणून बचत आणि गुंतवणुकीचे उच्च दर वास्तविक भांडवल निर्मिती शक्य करतात. यामध्ये बँकेचे सहकार्य आणि बँकेचे कार्य मोलाचे आहे, परंतु विमा कंपन्यांसारख्या इतर संस्था आहेत, ज्या उत्पादक कामांमध्ये समाजाची बचत एकत्रित करण्यास मदत करतात.

व्यापारी बँकेची भूमिका

व्यावसायिक बँका विविध प्रकारच्या ठेवी स्वीकारतात जसे की बचत खाते ठेवी, चालू खाते ठेवी, आवर्ती खाते ठेवी आणि मुदत खाते ठेवी. ही ठेव रक्कम ग्राहकांच्या मागणीनुसार काही काळानंतर परत केली जाते.
व्यावसायिक बँका विविध प्रकारचे कर्ज देतात जसे की वाहन कर्ज, शैक्षणिक कर्ज, व्यवसाय कर्ज आणि वैयक्तिक कर्ज इ.
कमर्शियल बँका विविध प्रकारांमध्ये अॅडव्हान्स देतात, ज्यामध्ये ओव्हरड्राफ्ट सुविधा, कॅश क्रेडिट, बिल डिस्काउंटिंग, मनी अॅट कॉल इ.

व्यापारी बँकेचे प्रकार – व्यापारी बँकांचे मुख्य किती प्रकार आहेत? –  Commercial Bank Types In Marathi

व्यापारी बँकेचे चार प्रकार पडतात ते खालील प्रमाणे –

1. सार्वजनिक क्षेत्रातील बँक –

सार्वजनिक क्षेत्रातील बँकेमध्ये या प्रकारचे सरकारी स्वामित्व असलेली बँक आहे ज्यामध्ये 50 टक्के भागीदारी ही भारत सरकारच्या वित्त मंत्रालय किंवा वेगवेगळ्या राज्य सरकारांच्या मंत्रालयाच्या जवळ असते.

भारतामध्ये मुख्य रूपाने 12 सार्वजनिक क्षेत्राचे बँक आहेत ज्यामध्ये भारत सरकारची भागीदारी 50% पेक्षा जास्त असते. 

भारतातील सार्वजनिक क्षेत्रातील बँकेची सूची – List Of Commercial Bank In Marathi

1. स्टेट बँक ऑफ इंडिया (SBI) मुंबई
2. पंजाब नॅशनल बँक (PNB) नवी दिल्ली
3. इंडियन बँक (IB) चेन्नई
4. कॅनरा बँक,बेंगलोर
5.  युनियन बँक ऑफ इंडिया, मुंबई
6. युको बँक, कोलकत्ता
7.  पंजाब अँड सिंध बँक, नवी दिल्ली
8.  बँक ऑफ इंडिया (BOI) मुंबई
9.  सेंट्रल बँक ऑफ इंडिया, मुंबई
10. बँक ऑफ बडोदा, बडोदरा गुजरात 
11.  बँक ऑफ महाराष्ट्र, पुणे
12.  इंडियन ओव्हरसीज बँक, चेन्नई

2. खाजगी क्षेत्रातील बँक

 खाजगी  क्षेत्रातील बँक या प्रकारचे बँक असतात ज्यामध्ये अधिकांश भागीदारी सरकार जवळ नसून बँकेच्या शेअर धारकांना जवळ असते.

 भारतामध्ये 21 प्रायव्हेट सेक्टर बँक आहेत. ज्याची सूची खालील प्रमाणे आहे –

1. एचडीएफसी बँक, मुंबई
2. आयसीआयसीआय  बँक, मुंबई
3. ॲक्सिस बँक, मुंबई
4. सिटी युनियन बँक, कुंबाकोणम तमिळनाडू
5.  डीसीबी बँक, मुंबई
6. जम्मु आणि काश्मीर बँक, श्रीनगर
7.  बंधन बँक, कोलकत्ता
8.  आयडीबीआय बँक, मुंबई
9. धनलक्ष्मी बँक, थ्रिसुर केरला
10. इंडसइंड बँक, पुणे
11.  येस बँक, मुंबई
12. साऊथ इंडियन बँक, थ्रिसुर केरला
13.  नैनिताल बँक, नैनिताल, उत्तराखंड
14.  कोटक महिंद्रा बँक, मुंबई
15. आरबीएल बँक, मुंबई
16.  सीएसबी बँक, केरला
17.  फेडरल बँक, अलुवा, कोची
18.  आयडीएफसी फर्स्ट बँक, मुंबई
19. कर्नाटक बँक, कर्नाटक
20. करुर वयस्य बँक,  करुर,तामिळनाडू
21.  तामिळनाडू मरकेटाईल बँक, तुटिकोरिन, तमिळनाडू

3.प्रादेशिक ग्रामीण बँक

– प्रादेशिक ग्रामीण बँक मध्ये क्षेत्रीय स्थळावर चालणारे सायंकाळ आहे.तुम्ही जाहीर राज्यांमध्ये राहता तिथे कोणते ना कोणते ग्रामीण  बँक असतेच,  यांनाच क्षेत्रीय ग्रामीण बँक  म्हटले जाते. हे बँक कमकुवत वर्गाच्या लोकांच्या सुविधानसाठी स्थापित  केल्या गेले आहे.

 भारतामध्ये एकूण 43 क्षेत्रीय ग्रामीण बँक आहे ज्यामधून काही बँक खालील प्रमाणे

1. आंध्र प्रदेश ग्रामीण विकास बँक
2.  असम ग्रामीण बँक
3.  उत्तर बिहार ग्रामीण बँक
4.  छत्तीसगड राज्य ग्रामीण बँक
5.  जम्मू कश्मीर ग्रामीण बँक
6.  केरला ग्रामीण बँक
7.  नर्मदा झाबुवा ग्रामीण बँक 

अशा प्रकारची एकूण 43  ग्रामीण बँका प्रत्येकी राज्यात  स्थित आहेत.

4.विदेशी बँक

– विदेशी  बँक म्हणजे  ज्याचे मुख्यालय देशाच्या बाहेर असते. विदेशी बँकांना दोन्ही देशांच्या नियमांचे पालन करावे लागते. विदेशी बँक स्थानीय बँकिंग  प्रणालीच्या समतेला वाढवते त्यामुळे कमकुवत बँकांना देखील मदत मिळते.जर भारताचा विचार केला तर सध्याच्या कालावधीमध्ये भारतामध्ये एकूण 46 विदेशी बँका आहेत. त्यापैकी काही विदेशी बँकांची सूची खालील प्रमाणे –

1. अबू-  धाबी कमर्शियल बँक लिमिटेड – UAE
2.  बँक ऑफ अमेरिका – USA 
3. बँक ऑफ बहरीन अँड कुवेत –  बहरीन
4.  सोनाली बँक लिमिटेड –  बांगलादेश
5.  ऑस्ट्रेलिया अँड न्युझीलँड बँकिंग ग्रुप – ऑस्ट्रेलिया
6. बँक ऑफ चायना – चीन
7.  डीबीएस बँक इंडिया लिमिटेड –  सिंगापूर

व्यापारी बँकेचे कार्य – व्यापारी बँका काय करतात ?

व्यापारी बँकेचे मुख्य कार्य –

 व्यापारी बँकेचा मुख्य कार्य रोख रक्कम जमा करणे आणि लोन देणे असते. व्यापारिक बँकांमध्ये लोक आपल्या रोख रकमेला खालील पाच अकाउंट मध्ये जमा करू शकता.

1. चालू ठेव खाता (Current Deposit Account)
2. बचत ठेवा खाता (Saving Deposit Account )
3. मुदत ठेव खाते (Fixed Deposit Account)
4. आवर्ती जमा खाते (Recurring Deposit Account) 
5.  घर सुरक्षित जमा खाता (Home Safe Deposit Account)

व्यापारी बँकेचे मुख्य रूपाने सुरक्षित कर्ज आणि असुरक्षित कर्ज प्रदान करते. 

व्यापारी बँकांचे दुय्यम कार्य

व्यापारी बँकांची प्रमुख दुय्यम कार्य खालील प्रमाणे –

•  व्यापारी बँक आपल्या ग्राहकांना चेक, व्याज इत्यादी ला गोळा करते आणि त्याचे पेमेंट देखील करते.
•  व्यापारी बँक आपल्या ग्राहकांना लोकर ची सुविधा प्रदान करते ज्यामध्ये ते आपले महत्वपूर्ण कागदपत्र किंवा रोख रक्कम, सोने-चांदी इत्यादी सुरक्षितरित्या ठेवू शकतात.
•  व्यापारी बँक विदेशी मुद्रा चे विनिमय करून आंतरराष्ट्रीय व्यापाराला देखील वाढवते.
•  व्यापारी बँक आपल्या ग्राहकांना वित्तीय बाबतीत मार्गदर्शन देखील देते.
•  व्यापारी बँका आपल्या ग्राहकांसाठी वेगवेगळ्या प्रकारच्या सिक्युरिटीजला  खरेदी आणि विक्री चे देखील काम करते.

व्यापारी बँकेचे सामाजिक कार्य – Social Work Of Commercial Bank

व्यापारी बँकेचे  सामाजिक कार्याचे अंतर्गत खालील प्रकार येतात – 

• बँक भांडवल निर्माण करण्याचे कार्य करते ज्यामध्ये कोणत्याही देशाच्या विकास होण्यास मदत मिळते.
•  व्यापारी बँक योग्य दरात  व्याजामध्ये लोन प्रदान करते ज्यामुळे सामान्यांची गरज पूर्ण  होते.

व्यापारी बँकेचे फायदे – Advantage Of Commercial Bank In Marathi

व्यापारी बँकेचे फायदे खालीलप्रमाणे आहेत –

• बँका व्यवसायिकांना आवश्यकता भासल्यास रोख रक्कम उपलब्ध करून व्यवसायला सुरळीत चालवण्या मध्ये मदत करतात.
•   व्यापारी बँकांमध्ये सामान्य जनता आपल्या  रोख रक्कममेला सुरक्षित जमा करून ठेवू शकते.
•  बँक प्रत्येक अर्जुन लोकांना त्यांचे  आर्थिक तपशील पाहून लोन प्रदान करते.
•  व्यापारी बँक लोकर ची सुविधा प्रदान करते ज्यामुळे बँकेचे ग्राहक आपल्या किमती वस्तू आणि महत्त्वपूर्ण कागदपत्रे बँकेमध्ये सुरक्षित ठेवू शकतात.
•   बँक आपल्या ग्राहकांचे गोपनीयता राखते.

व्यापारी बँकेचे नुकसान – Disadvantage Of Commercial Bank In Marathi

व्यापारी बँकेचे नुकसान खालील प्रमाणे – 

•  फंड अधिकतरकमी अल्प कालावधीसाठी प्रदान केल्या जातो.
•  लोन देण्याच्या बाबतीमध्ये बँक आर्थिक रचना, उत्पन्न, कंपनी इत्यादींचे तपशीलावर तपासणी करतात आणि लोन  देते वेळेस तुम्हाला कोणताही मौल्यवान मालमत्ता गहाण  ठेवावी लागेल. ज्यामुळे दोन प्राप्त करण्याची प्रक्रिया थोडी कठीण आहे.
•  व्यापारी बँक आपल्या सुविधांच्या बदल्यात ग्राहक कडून शुल्क आकारतात.
•  काही बाबतीमध्ये कर्ज  देण्याच्या  खूप अवघड असतात.
• विकास बँक म्हणजे काय ? विकास बँकेचे कार्य
• शेड्युल बँक म्हणजे काय ? शेड्यूल बँकेचे कार्य
• डिमांड ड्राफ्ट म्हणजे काय – डिमांड ड्राफ्ट काय असते ?
• क्रेडिट कार्ड म्हणजे काय ? क्रेडिट कार्ड कसे काढावे ,क्रेडिट कार्ड चे प्रकार
• ई – बँकिंग म्हणजे काय ? – ई-बँकिंग चे प्रकार , इंटरनेट बँकिंग चे फायदे
• रिटेल बँकिंग म्हणजे काय ? रिटेल बँकिंग चे प्रकार
• विदेशी बँक म्हणजे काय ? विदेशी बँकेची भूमिका , विदेशी बँकेची नावे
• सहकारी बँक म्हणजे काय ? सहकारी बँकेचे प्रकार, सहकारी बँकेचे कार्य

व्यापारी बँका बद्दल विचारले जाणारे काही प्रश्न – FAQ