वित्तीय बाजार म्हणजे काय मराठी ? – financial market Information in Marathi , आर्थिक बाजार – वित्तीय बाजार हे कोणत्याही विशिष्ट ठिकाणी आयोजित केले जात नाही, परंतु ते सर्व क्षेत्रांशी संबंधित आहे जेथे आर्थिक मालमत्तेचा व्यापार केला जातो.फायनान्शिअल मार्केट म्हणजे मार्केटप्लेस जिथे शेअर्स, डिबेंचर्स, बॉण्ड्स, डेरिव्हेटिव्ह्ज, चलने इत्यादी वित्तीय मालमत्तेची निर्मिती आणि व्यापार होतो.
देशाच्या अर्थव्यवस्थेत मर्यादित संसाधने वाटप करण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावते.
वित्तीय बाजार म्हणजे काय मराठी – financial market Information in Marathi
वित्तीय बाजार: वित्तीय प्रणाली ही वित्तीय बाजार व वित्तीय संस्था यांच्या माध्यमातून कार्य करते. वित्तीय बाजार म्हणजे वित्तीय हक्क (Financial Claims) व सेवा यांच्या खरेदी-विक्रीसाठी सोयी व सुविधा देणारे केंद्र होय. या बाजारात चलन ठेवी, धनादेश, हुंडा, बॉण्डस् (बंधपत्रे) रोखे इत्यादी वित्तीय साधनांचे व्यवहार होतात.
सर्वसामान्यपणे हा बाजार वस्तू व सेवांच्या बाजारासारखाच असतो. याच्याही दोन बाजू आहेत, पैशाची मागणी (पैसारूपी भांडवलाची किंवा कर्जाची) आणि पैशाचा पुरवठा
वित्तीय बाजाराची रचना – वित्तीय बाजाराच्या वर्गीकरण
- प्राथमिक आणि दुय्यम बाजार
- नाणेबाजार आणि भांडवल बाजार
- संघटित आणि असंघटित बाजार,
1 प्राथमिक आणि दुय्यम बाजार ची व्याख्या
प्राथमिक बाजार हा नवीन रोखे विक्री बाजार (New issue market) म्हणूनही ओळखला जातो. या बाजारात नवीन रोख्यांची किंवानवीन वित्तीय हक्कांची खरेदी विक्री होते. या बाजारात गुंतवणूकदाराना नवीन शेअर्स, रोखे विकले जातात. त्यामुळे व्यवसाय संघटनांना नवीन भांडवलाचा पुरवठा होतो.
दुय्यम बाजारात ज्या रोख्यांची आधीच खरेदी विक्री होते. एकंदरीत या बाजारातील व्यवहार आधीच अस्तित्वात असलेल्या रोख्यांशी संबंधित असतात. हा बाजार अप्रत्यक्षपणे व्यवसाय संघटनांना भांडवल पुरवठा करती
2.नाणेबाजार आणि भांडवल बाजार ची व्याख्या
वित्तीय बाजाराचे वर्गीकरण नाणेबाजार व भांडवल बाजार असेही करता येते. या दोन बाजारामध्ये खूप मोठा फरक नाही कारण दोन्ही बाजार एकच कार्य करतात ते म्हणजे पैसा (कर्जाऊ रकमा) उद्योजक किंवा व्यवसाय संघटनांकडे संक्रमित करणे. व्यवहारात पैशाची देवाण-घेवाण अल्पमुदतीसाठी किंवा दीर्घमुदतीसाठी होते. कर्जाच्या मदतीवरून वित्तीय बाजाराचे नाणेबाजार व भांडवल बाजार असे वर्गीकरण होते.
नाणेबाजारामध्ये अल्पमुदतीच्या (साधारणतः एक वर्ष किंवा त्यापेक्षा कमी मुदतीच्या) कजांची देवाण – घेवाण होते. भांडवल बाजारात दीर्घ मुदतीच्या (सामान्यतः वर्ष किंवात्यापेक्षा अधिक मुदतीच्या) कर्जाची देवाण घेवाण होते..
3 संघटित आणि असंघटित वित्तीय बाजार
संघटित बाजारात परदेशी बँका, सहकारी बँका व्यापारी बँका, बिगर बँकॉग वित्तीय संस्था, सहयोग निधी (मुच्युअल फंडस ) इत्यादीचा समावेश होतो. संघटित बाजारात रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया ही सर्वोच्च संस्था असून तीचे सर्व संस्थांवर नियंत्रित असते. या सर्व संस्थांच्या व्यवहारात समन्वय असल्याने त्यास संघटित बाजार म्हणतात.
नाणेबाजारातील असंघटित क्षेत्रात सरेदेशीय का सावकार, RBI चे नियंत्रण नसलेल्या बिगर बँकींग वित्तीय मध्यस्थ उदा. निधी, चिट फंड या सारख्या वित्तीय संस्थांचा समावेश होतो.
आर्थिक बाजाराचे घटक – भारतातील वित्तीय बाजाराचे घटक
- अविलंबित / अल्पसूचना नाणेबाजार (Call Money Market)
- ट्रेझरी बील बाजार (Treasury Bill Market)
- पुनर्खरेदी करार बाजार (Repo Repurchase Option)
- व्यापारी हुंडी बाजार (Commercial Bill Market)
- ठेव प्रमाणपत्रे बाजार (Certificute of Deposits Market)
- व्यापारी पत्र बाजार (Commercial Paper Market)
वित्तीय साधने आणि वित्तीय सेवा :-
वित्तीय व्यवस्था ही वित्तीय साधने किंवा मालमत्ता आणि वित्तीय सेवांचे व्यवहार पाहते. वित्तीय मालमत्ता किंवा हक्क यांचे वर्गीकरण पुढील प्रमाणे करता येते. १. प्राथमिक किंवा प्रत्यक्ष रोखे (प्रतिभूती Securities) २. दुय्यम किंवा अप्रत्यक्ष रोखे किंवाप्रतिभूती
१. प्राथमिक प्रतिभूती
प्राथमिक रोखे हे वास्तव क्षेत्रातील घटकावरील वित्तीय हक्क होय. उदा. हुंड्या किंवा बिल्स, बॉण्डस(बंधपत्रे), समभाग, कर्जरोखे इत्यादी वास्तव क्षेत्राकडून त्यांच्या खर्चातील तूट भरून काढण्यासाठी निधी उभारण्याकरीता अंतिम कर्जदार म्हणून प्रत्यक्ष रोखे निर्माण केले जातात.
२. दुय्यम किंवा अप्रत्यक्ष रोखे
लोकांकडून निधी उभा करण्यासाठी वित्तीय संस्था किंवा मध्यस्थ यांनी स्वतः विरूद्ध निर्माण केलेले वित्तीय हक्क म्हणजे द्वितीय रोखे होय. उदा. बँकाच्या ठेवी, जीवन बीमा पॉलीसी, UTI चे युनिटस्, भारतीय औद्योगिक विकास बैंक (IDBI) चे बॉण्ड इत्यादी.
भारतीय अर्थव्यवस्थेतील महत्वाच्या वित्तीय मालमत्ता म्हणजे चलन, बँकाच्या ठेवी, पोस्ट ऑफिसच्या बचत ठेवी, जीवन बीमा पॉलीसी, भविष्य निर्वाह निधी, बॉण्डस, बील्स, हुया, UTI चे युनिटस्, निधी चिटफंडस् इत्यांदी
एकंदरित पूर्वी म्हटल्याप्रमाणे वित्तीय रचना ही गुंतागुंतीची आणि परस्पर संबंध असलेल्या वित्तीय संस्था, बाजार, साधने, सेवा व व्यवहार यांचा संच आहे असे म्हणता येईल.
वित्तीय व्यवस्था ही संस्थात्मक घटकाचा असा संच आहे की ज्यांच्या माध्यमातून, ज्यांच्याकडे वित्तीय साधनांचे आधिक्य आहे अशा गटाकडून त्याचे एकत्रीकरण करून ज्याच्याकडे वित्तीय साधनांची कमतरता आहे अशा गटाकडे साधने वळविली जातात.
वित्तीय बाजाराचे कार्ये – भारतातील वित्तीय बाजाराची कार्य
आर्थिक व्यवस्थेच्या कार्यांची थोडक्यात चर्चा केली आहे.
निधी एकत्र करणे.
आर्थिक व्यवस्थेमध्ये, लोकांची बचत घरांमधून व्यावसायिक संस्थांमध्ये हस्तांतरित केली जाते. हे उत्पादन वाढवतात आणि चांगल्या मालाची निर्मिती करतात, ज्यामुळे लोकांचे जीवनमान वाढते.
भांडवल निर्मिती.
व्यवसायासाठी वित्त आवश्यक आहे. हे बँका, घरगुती आणि विविध वित्तीय संस्थांद्वारे उपलब्ध करून दिले जातात. ते बचत एकत्रित करतात ज्यामुळे भांडवल निर्मिती होते.
पेमेंट सुविधा.
वित्तीय प्रणाली वस्तू आणि सेवांसाठी देय देण्याच्या सोयीस्कर पद्धती प्रदान करते. क्रेडिट कार्ड, डेबिट कार्ड, चेक इत्यादी पेमेंटच्या नवीन पद्धती जलद आणि सुलभ व्यवहार सुलभ करतात.
तरलता प्रदान करते.
वित्तीय प्रणालीमध्ये, तरलता रोखीत रूपांतरित करण्याच्या क्षमतेचा संदर्भ देते. वित्तीय बाजार गुंतवणूकदारांना त्यांची गुंतवणूक काढून टाकण्याची संधी प्रदान करते, जी शेअर्स, डिबेंचर, बॉण्ड्स इत्यादी साधनांमध्ये असते. बाजारातील शक्ती आणि मागणी यानुसार किंमत दररोज ठरवली जाते.
अल्पकालीन आणि दीर्घकालीन गरजा.
आर्थिक बाजार वेगवेगळ्या व्यक्ती आणि संस्थांच्या विविध गरजा लक्षात घेते. हे उत्पादक हेतूंसाठी वित्ताचा इष्टतम वापर सुलभ करते.
जोखमीचे काम.
वित्तीय बाजार जीवन, आरोग्य आणि उत्पन्नाच्या जोखमींपासून संरक्षण प्रदान करतात. जोखीम व्यवस्थापन हा वाढत्या अर्थव्यवस्थेचा एक आवश्यक घटक आहे.
चांगला निर्णय.
वित्तीय बाजार बाजार आणि विविध आर्थिक मालमत्तांची माहिती देतात. हे गुंतवणूकदारांना विविध गुंतवणूक पर्यायांची तुलना करण्यास आणि सर्वोत्तम पर्याय निवडण्यास मदत करते. हे त्यांच्या निधीचे पोर्टफोलिओ वाटप निवडण्यात निर्णय घेण्यास मदत करते.
सरकारला लागणारा अर्थ.
संरक्षणाच्या पायाभूत सुविधांच्या विकासासाठी सरकारला मोठ्या रकमेची गरज आहे. तसेच सामाजिक कल्याणकारी उपक्रम, सार्वजनिक आरोग्य, शिक्षण इत्यादींसाठी वित्त आवश्यक आहे. ते त्यांना आर्थिक बाजारपेठेद्वारे पुरवले जाते.
आर्थिक प्रगती.
भारत ही मिश्र अर्थव्यवस्था आहे. व्याजदर किंवा चलनवाढ यासारख्या स्थूल आर्थिक चलांवर प्रभाव टाकण्यासाठी सरकार आर्थिक व्यवस्थेत हस्तक्षेप करतात. अशा प्रकारे, कॉर्पोरेटला स्वस्त दरात क्रेडिट उपलब्ध करून दिले जाऊ शकते. त्यामुळे देशाचा आर्थिक विकास होतो.
नाणे बाजार म्हणजे काय ? भारतातील नाणे बाजाराची कार्ये, नाणे बाजाराची घटक
भांडवल बाजार म्हणजे काय ? भांडवल बाजाराचे कार्य , महत्व , भूमिका,
सहकारी बँक म्हणजे काय ? सहकारी बँकेचे प्रकार, सहकारी बँकेचे कार्य
भारतीय रिझर्व बँक म्हणजे काय ? भूमिका ,मुख्य कार्य , स्थापना, राष्ट्रीयीकरण
वित्तीय प्रणाली म्हणजे काय आहे ? अर्थ , महत्त्व, कार्य, भारतीय वित्तीय प्रणाली
- विकास बँक म्हणजे काय ? विकास बँकेचे कार्य
व्यापारी बँक म्हणजे काय आहे ? व्यापारी बँकेचे प्रकार , महत्त्व , व्यापारी बँकेची सूची
- शेड्युल बँक म्हणजे काय ? शेड्यूल बँकेचे कार्य
क्रेडिट कार्ड म्हणजे काय ? क्रेडिट कार्ड कसे काढावे ,क्रेडिट कार्ड चे प्रकार
ई – बँकिंग म्हणजे काय ? – ई-बँकिंग चे प्रकार , इंटरनेट बँकिंग चे फायदे
विदेशी बँक म्हणजे काय ? विदेशी बँकेची भूमिका , विदेशी बँकेची नावे
सहकारी बँक म्हणजे काय ? सहकारी बँकेचे प्रकार, सहकारी बँकेचे कार्य
भारतीय रिझर्व बँक म्हणजे काय ? भूमिका ,मुख्य कार्य , स्थापना, राष्ट्रीयीकरण
वित्तीय बाजाराचे उदाहरण काय आहे ?
नॅशनल स्टॉक एक्स्चेंज (NSE) आणि बॉम्बे स्टॉक एक्स्चेंज (BSE) सारखी स्टॉक एक्स्चेंज ही दुय्यम वित्तीय बाजाराची उदाहरणे आहेत.
आर्थिक बाजाराचा अर्थ काय?
आर्थिक बाजारा म्हणजे मार्केटप्लेस जिथे शेअर्स, डिबेंचर्स, बॉण्ड्स, डेरिव्हेटिव्ह्ज, चलने इत्यादी वित्तीय मालमत्तेची निर्मिती आणि व्यापार होतो
आर्थिक बाजार म्हणजे काय
बाजार अर्थव्यवस्था ही एक आर्थिक प्रणाली आहे ज्यामध्ये आर्थिक निर्णय आणि वस्तू आणि सेवांच्या किंमती देशाच्या वैयक्तिक नागरिक आणि व्यवसायांच्या परस्परसंवादाद्वारे निर्देशित केल्या जातात.
